http://www.mporos.gr/neoxori

Η Βασιλόπιτα, Το κουμάρ-Τζόγος 

Παραμονή Πρωτοχρονιάς. Το χωριό έχει κόσμο. Η σοδειά ήρθε καλή και προχωρά.Ελιές, λάδια. Ολα δουλεύουν ικανοποιητικά.
Από νωρίς τα καφενεία άρχισαν να αδειάζουν.Ενας ένας οι νοικοκυραίοι μαζεύονται στο σπίτι για να κόψουν τη βασιλόπιτα.Εθιμο πανάρχαιο από τα χριστιανικά χρόνια, με το καθιερωμένο φλουρί του Αγίου Βασιλείου που μοίρασε ψωμί και το σχετικό κόσμημα που του είχαν εμπιστευθεί οι χριστιανοί σύμφωνα με την παράδοση.Αυτό χρόνο με το χρόνο έγινε έθιμο και το θυμάται ο κόσμος.
Στο σπίτι του Γιωργή όλα είναι έτοιμα. Η μεσάλα απλώθηκε , όλοι γύρω από το φαγητό η κυρά Ρήνη, οι θυγατέρες και το στερνοπαίδι ο γιός. Αφ’ ότου σχωρέθηκε ο παππούς έχουν μαζί και τη γιαγιά Μαριγώ.
Η βασιλόπιτα στα χέρια του Γιωργή με το μαχαίρι στο δεξί, εύχεται.’’ Ελα Χριστέ και Παναγιά.Και του χρόνου,καλή χρονιά.’’ Σταυρώνει το ψωμί και κόβει φέτες με τη σειρά.Του Χριστού, της Παναγίας, του Αγίου Βασιλείου,του νοικοκύρη, της νοικοκυράς της γιαγιάς,οι θυγατέρες και ο γιός. Ο Γιωργής κόβει μετά και για το σπίτι, τα ζωντανά, τα χωράφια,νά ‘χουν όλα καλή τύχη και παραγωγή.Το φλουρί πέφτει στο Γιαννάκη, που τον πειράζουν, πως τώρα θα πρέπει να πάει να κοιμηθεί στο κατώι με τα ζώα.Εθιμο που λέγεται για το εύθυμο της μέρας.
Ολα τελειώνουν όμορφα κι ωραία και ο Γιωργής ετοιμάζεται για τη συνέχεια. Το έθιμο θέλει να μαζευτούν στα καφενεία οι περσσότεροι να παίξουν καμμιά ‘’ψιλή- ψιλή’’Το κουμάρ ή τζόγος συνηθίζεται στα χωριά μόνο μια φορά το χρόνο- ευτυχώς-, έτσι για το καλό, χωρίς πάθος και καυγάδες,όπως συμβαίνει αλλού. Τις άλλες μέρες του χρόνου πρέφα και ξερή για τον καφέ,χωρίς χρήματα και ξενύχτια.Σήμερα όμως του δίνουν και καταλαβαίνει.
Στο κεντρικό καφενείο,στον πλάτανο, έχουν συγκεντρωθεί τρεις παρέες.Τρία τραπέζια ‘’καλά’’.Στη γωνία δεξιά παίζουν δυνατά παιγνίδια, ξενόφερτα-πόκα και πόκερ σπάνια και το χτύπημα είναι ακριβό. Τα λεφτά που κυκλοφορούν στο τραπέζι είναι χαρτονομίσματα και αρκετά. Ας είναι όμως, γίνεται μια φορά για το ‘’καλό’’, για το έθιμο.Παίζουν αμίλητοι- όσο γίνεται- και σοβαροί χωρίς τσακωμούς και πειράγματα, επειδή το θεωρούν κάτι σαν ιεροτελεστία για τη μεταστροφή της τύχης προς το καλλίτερο ή το χειρότερο.
Πιο πέρα ο σαματάς είναι ενοχλητικός. Στο τραπέζι έχουν μαζευτεί εύθυμοι τύποι χωρατατζήδες, ο ένας πειράζει τον άλλον και παίζουν ‘’τριανταμία’’ με κέρματα μονάχα , άντε κανείς να βγάλει κανένα χαρτονόμισμα το πρώτο στη σειρά,έτσι για φοβέρα και για τουπέ. Παίζουν , γελούν και διασκεδάζουν.
Τα τραπέζια αδειάζουν πριν χαράξει γιατί η καμπάνα σήμερα θα χτυπήσει αυγή. Είναι η πρώτη μέρα του χρόνου, είναι μεγάλη γιορτή και μεγάλη λειτουργιά.

Το ποδαρικό

Η κυρά Βδοξία—Ευτυχία έπρεπε να τη λένε μολονότι και το δικό της όνομα χαρούμενο είναι και καλή γνώμη παρουσιάζει--,η κυ ρά Βδοξία λοιπόν, έχει σηκωθεί από τα μαύρα χαράματα για να ετοιμαστεί και να προλάβει να πάει σε όσο το δυνατόν περισσότερα σπίτια για το ‘’ποδαρικό’’. Ενα έθιμο για την καλή χρονιά, την ευτυχία, την καλή σοδειά και την καλή τύχη για τις λεύτερες και τους λεύτερους.
Μέσα στο μποχτσά της έχει κρύψει το ρόδι και αμίλητη τρέχει χτυπά την πόρτα στα σπίτια που έχει κατά νου να κάνει αυτή το ποδαρικό, να μην την προλάβουν άλλες και της πάρουν το τυχερό της.Τα περισσότερα σπίτια της γειτονιάς την προτιμούν και την έχουν καλέσει από την παραμονή.Να μην μας ξεχάσεις!
Χτυπά την πόρτα, μπαίνει μέσα και καλημερίζει.’’Καλημέρα και τ’ Αγιού Βασιλιού.Σίδερα πάνω , σίδερα κάτω και Ντούπ! σπάει το ρόδι και σκορπά και γίνεται χίλια κομμάτια,πετούν οι ρόγες δώθε κείθε με αφθονία μέσα στην ευρύχωρη τσιμεντένια αυλή.’’Σαν που βαρούν τα σίδερα να βαρεί του νοικοκύρη η κεσέ[ πουγκί –πορτοφόλι], σαν που σπάει το ρόδι και απλώνονται οι ρόγες να τρέχουν ‘’τα καλά’’ μέσα στο σπίτι.Από σοδειές, από καλά μαντάτα, από τύχη για τα κορίτσια όλα να πάνε καλά,δίνει τις ευχές παίρνει το ρεγάλοκαι φεύγει να προλάβει και αλλού.
Η κυρά Βδοξία έχει πάντα καλό ποδαρικό,τ’ όνομά της και το χερικότης προκαλούν και χαρίζουν ευτυχία πραγματική στα σπίτια που επισκέφτεται. Ας είναι, νά’ χει ζωή και να χαρίζει ευτυχία και χαρά στο κόσμο.-

Αποκριές

Σημαντική ανάπαυλα μες στο καταχείμωνο και μέσα στη φούρια της δουλειάς, το λιομάζωμα, είναι οι Αποκριές. Έτσι λέγονται οι παντός είδους γιορταστικές εκδηλώσεις προετοιμασίας σώματος και ψυχής για τη μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης, την Ανάσταση του Κυρίου , τη Λαμπρή,

Η αποκριά έχει τις ρίζες της και σε παλιότερες λατρευτικές εκδηλώσεις, ειδωλολατρικές, που έχουν σχέση με την αναγέννηση της φύσης, το ξαναζωντάνεμα της ζωής, την Άνοιξη, ύστερα από τη βαρυχειμωνιά και το φαινομενικό σταμάτημα της ζωής, σε δέντρα, φυτά, ζώα και ανθρώπους.

Από τα παλιά χρόνια ο άνθρωπος έβλεπε αυτόν τον κύκλο της ζωής , Χειμώνας-΄Ανοιξη, χειμερία νάρκη – αναγέννηση και πάλι από την αρχή , και προσπάθησε να βοηθήσει, να εξευμενίσει τα στοιχεία της φύσης, το χειμώνα με τις καταστροφές, τα κρύα, τα χιόνια, τις βροχές και κάθε άλλο θετικό μεν αλλά και αρνητικό στα μάτια του απλού ανθρώπου που έβλεπε να καταστρέφεται ό, τι είχε πετύχει με τόσους κόπους και συγχρόνως να δώσει κουράγιο στον εαυτό του να τα ξεπεράσει αυτά και να υποδεχθεί πάλι τη ζωή, την ανανέωση, την πρόοδο, την οποία έβλεπε μπροστά του , μετά την καταιγίδα η ηρεμία, η ζωή.

Έτσι λοιπόν, ακολουθώντας αυτά τα πατροπαράδοτα έθιμα και στο χωριό, γιορτάζονταν οι Αποκριές, ή όπως αλλιώς λέγονται σε κάθε τόπο, με διάφορες μεταμφιέσεις ανθρώπων, χωρατά, γλέντια, χορό και τραγούδι, Έρι πάλε, (επιφωνηματική έκφραση, και πάλι ξανά, χρονικά)

Το τραγούδι αυτό, χαρακτηριστικό της περιοχής μας, αποτελείται από τετράστιχα τροχαϊκά και δίστιχα, που συνοδεύονται από το επιφώνημα έρι πάλε και σε ρυθμό άλλοτε γρήγορο τροχαϊκό, όταν συνόδευε σε πατινάδα (περπατώντας-πορεία) τους μεταμφιεσμένους, ή ξαποσταίνοντας στο καφενέ, στο τραπέζι, ο ρυθμός του τραγουδιού ¨ερι-πάλε, γινόταν μακρόσυρτος, αργός, απολαυστικός και μερακλήδικος. Το περιεχόμενο του στίχου, τα λόγια ανταποκρίνονταν σε όλους τους τομείς, στη χαρά της ζωής, στους καημούς της, στο πάθος του έρωτα, παλιότερα και στη ξενητιά, στη ματαιότητα του κόσμου τούτου και το τραγούδι αυτό, από εύθυμο που ξεκινούσε με τη χαρά και το γέλιο, με λίγα ποτηράκια παραπάνω, κατέληγε σε απαρίθμηση των προβλημάτων, σε φιλοσοφική αξιολόγηση της ζωής και σαν τελευταίο συμπέρασμα, με την επωδό ‘’έρι πάλε’’,το αποκριάτικο επιφώνημα ενδεικτικό της χαράς και του γλεντιού, το κέφι ξαναρχόταν, ξεχνούσαν τα βάσανά τους,έ, ρε, άντε βρε πάλι, να χαρούμε, να γιορτάσουμε, να γλεντήσουμε Η διασκέδαση μαζί με το τραγούδι συνεχιζόταν και με τα μουσικά όργανα για το χορό.

Οι μεταμφιέσεις, στοιχείο αλλαγής του ανθρώπου, έχουν να κάνουν με την επιθυμία του αφ’ ενός μεν να αλλάξει κάτι που δεν του αρέσει και αποζητά κάτι άλλο, αφ’ ετέρου να κρυφτεί πίσω από τη μεταμφίεση για να πει ή να παρουσιάσει καταστάσεις που αλλιώς δεν μπορούσε ή δεν ήθελε για λόγους κοινωνικούς ή ηθικούς.

ΟΙ μεταμφιέσεις ήταν είτε ατομικές είτε ομαδικές Τα άτομα που ασχολούνταν με αυτά ήταν άνθρωποι γλεντζέδες, χωρατατζήδες, γελαζούμενοι και ομιλητικοί, με χαρίσματα ιδιαίτερα, χιούμορ και γενικά εύθυμοι. Είτε λοιπόν μόνοι τους είτε ομαδικά παρουσίαζαν και σατίριζαν άτομα ή κοινωνικές ομάδες με λόγια αστεία και τραγούδια ή και κορόιδευαν τύπους ανθρώπων με παραξενιές ή ελαττώματα, που υπάρχουν άφθονοι τέτοιοι στην κοινωνία όπως ο τσιγκούνης, ο τεμπέλης, ο χαραμοφάς, ο αργόσχολος, ο ακαμάτης, ή ο καλοπερασάκιας, και αδιάφορος, ο ξεμωραμένος γέρος που δεν το βάζει κάτω σε διάφορους τομείς, εργασία, έρωτα και η γριά το ίδιο, μέχρι και διάφορα ιδιαίτερα επαγγέλματα, ο παπάς, η μαμμή, ο γιατρός, ακόμα και τον θάνατο παρουσίαζαν με τον ‘’Αποθαμένο πάνω στη σκάλα,’’ θέλοντας να εξευμενίσουν τα κακά πνεύματα και το κακό, να εξοικειωθουν με το φοβερό αυτό φαινόμενο, την απώλεια της ζωής.

Αγαπημένο θέμα ήταν και τα γεννητούρια με τη μαμμή, εφάμιλλο με αυτό του θανάτου και ο ερχομός της ζωής θέλοντας να ερευνήσουν και να θαυμάσουν την καινούρια ζωή, σημαντικό και αυτό μυστήριο που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν. Άλλες διάφορες ασχολίες,παράξενες και ξενόφερτες ή δύσκολες. Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές, ‘’ η Καμήλα’’, ‘’ ο Γύφτος με τη μαϊμού’’, ‘’ ο Αρκουδιάρης’’, ‘’ ο Αράπης’’ που τον πλέναν με σαπούνι για ν’ ασπρίσει κ. τ. λ.

Όλα τούτα συνέβαιναν στο χωριό δυο μέρες υπέρεντατικά την Κυριακή και την Καθαρά Δευτέρα και αρκετές μέρες πρίν ή και μετά με πιο λίγες εκδηλώσεις , χωρίς δρώμενα, απλά τραγουδάκια και μικρογλεντάκια στον καφενέ.Η μουσική κομπανία αναπόσπαστο στοιχείο στα αποκριάτικα δρώμενα, με συνοδεία των ορχηστρικών θεμάτων, όσο παράξενα και όσο περίεργα ήταν αυτά. Ο ‘’Αποθαμένος’’π. χ. αναπαράσταση κηδείας με παπάδες και μοιρολογίστρες και μπροστά η μουσική με το αντίστοιχο τροχαϊκό ‘’Ερι πάλε’’. Ο ΄΄Γάμος’’ του γέρου ή της γριάς ή της νιάς όμορφης κοπέλλας με γέρο ξεμωραμένο, αλλά πλούσιο κ. τ. λ. Τα ‘’Γεννητούρια’’ με τη μαμμή και την έγκυο, που στο τέλος μπορεί να γεννούσε τίποτα παράξενο και περίεργο από μια κανονική γέννα παιδιού, κανένα αντικείμενο παράξενο ή ζώο ή και τίποτα, σατιρίζοντας το λεγόμενο ‘’ανεμογκάστρι’’, δηλ. στη σφοδρή επιθυμία για τεκνοποίηση που πολλές φορές ήταν φαινομενική ή φούμαρο, αδυναμία και ανικανότητα που σατιριζόταν αρνητικά Από τα μεμονωμένα δρώμενα, τα ατομικά ήταν ,όπως αναφέραμε ‘’ η Καμήλα’’ ‘’ο Αρκουδιάρης’’ ‘’ο Αράπης’’κ. τ. λ. Αυτά πολλές φορές λέγονταν απλά αρκούδες ή κουδουνάτοι.

Ενδεικτικά αποκριάτικα τραγούδια εύθυμα ως επί το πλείστον ήταν ;

‘’Ήθελα να ‘ρθώ το βράδυ έρι πάλε

μ’ έπιασε ψιλή βροχή ‘’ και ερωτικά σε άλλο στύλ και ρυθμό, επωδός του προηγούμενου

‘’Είσαι γιαλένιος μαστραπάς

κι όποιον να δεις τον αγαπάς’’

Ετσι περνούσαμε από το χειμώνα στην άνοιξη με τις αποκριές, από τη στασιμότητα στη ζωντάνια και στη χαρά.